De geboorte van een veulen blijft spannend, of u nu een doorgewinterde fokker bent of niet. In de meeste gevallen geeft de geboorte weinig problemen. Het is echter wel belangrijk om te kunnen signaleren wanneer het niet goed gaat om vervolgens tijdig hulp in te kunnen schakelen. Daarnaast is een goede voorbereiding van belang voor merrie en veulen.

Draagtijd
De merrie draagt gemiddeld 330 dagen (11 maanden), het komt echter geregeld voor dat een merrie een aantal weken overdraagt. Dergelijke veulens blijven langer zitten, omdat ze blijkbaar nog niet klaar zijn om geboren te worden. Opwekken van de geboorte bij deze merries is daarom ook geen goed idee. Vroeggeboortes (tot 2-3 weken te vroeg) kunnen ook voorkomen.

Voorbereiding
Het gezegde een goede voorbereiding is het halve werk is zeker van toepassing in het management van de drachtige merrie. Een goede lichamelijke conditie van de merrie stelt haar in staat een sterk en gezond veulen op de wereld te zetten en groot te brengen. Bij voorkeur is de merrie rond het veulenen niet té vet maar ook zeker niet te schraal aangezien het geven van melk enorm veel energie kost. Vanaf 9 maanden dracht begint het veulen hard te groeien en heeft de merrie extra energie en met name eiwit nodig, een goede merriebrok is dan een mooie aanvulling op het ruwvoer. Daarnaast is het voor de drachtige merrie van belang dat zij dagelijks voldoende beweging krijgt.

Bij voorkeur is de merrie al enige tijd voor de uitgerekende datum op de locatie waar zij zal veulenen. Zo kan zij antistoffen aanmaken tegen de daar heersende kiemen om deze vervolgens via de biest aan het veulen door te geven. Daarnaast is het voor de merrie comfortabeler als ze in een omgeving gaat veulenen die ze al kent. De stal zelf moet voldoende groot, veilig en schoon zijn met voldoende strooisel. Afhankelijk van de laatste vaccinatiedatum kan het verstandig zijn de merrie 1 tot 2 maanden voor de uitgerekende datum nogmaals te vaccineren tegen influenza en tetanus, hierdoor is de hoeveelheid antistoffen hiertegen in de biest hoog genoeg. Daarnaast dient de merrie 1 tot 2 weken voor de uitgerekende datum ontwormd te worden met ivermectine. Wanneer de merrie is dichtgezet dient zij enkele weken voor de uitgerekende datum opengeknipt te worden om ernstig uitscheuren tijdens het veulenen te voorkomen.
Het moment van veulenen is te voorspellen aan de hand van enkele voortekenen. Zo zal het uier van de merrie in de week voor het veulenen vol beginnen te lopen en komen er kort voor het veulenen harsdruppels aan de tepels te hangen (zie foto). Daarnaast beginnen de banden te verslappen in de dagen voor het veulenen.

De geboorte

De normale geboorte van een veulen bestaat uit 3 fasen: de ontsluitingsfase, uitdrijvingsfase en nageboortefase. Tijdens de ontsluitingsfase verslapt de baarmoedermond en trekt de baarmoeder samen waardoor de baarmoedermond zich zal ontsluiten, dit proces kan enkele uren in beslag nemen. De samentrekkingen van de baarmoeder kunnen ongemak geven bij de merrie waardoor zij onrustig gedrag kan gaan vertonen zoals liggen, krabben en rondlopen in stal. Uiteindelijk zal de baarmoeder dermate hard samentrekken dat de waterblaas ter hoogte van de baarmoedermond breekt. Hiermee is de uitdrijvingsfase begonnen, welke bij een normale geboorte maximaal 20 minuten in beslag mag nemen. Nadat de waterblaas gebroken is verschijnt al snel de pootjesblaas met daarin de twee voorvoetjes en vlak daarachter de neus van het veulen. De merrie zal persen en het veulen wordt geboren, in de meeste gevallen ligt de merrie tijdens de uitdrijvingsfase. Indien het hoofdje geheel uit de merrie is kunt u rustig de stal in gaan en het vlies rondom de neus van het veulen verwijderen. Het is belangrijk dat de merrie enige tijd nadat het veulen geboren is blijft liggen zodat de navelstreng intact blijft, het veulen krijgt zo nog een flinke hoeveelheid bloed binnen. Als de merrie uiteindelijk opstaat breekt de navelstreng vanzelf op de insnoering die hiervoor bedoeld is. Het is van belang dat u direct de navel desinfecteert met chloorhexidine. Indien de navelstreng nog bloedt kunt u hier een navelklem opzetten, de dierenarts kan er een hechting op zetten indien het bloeden aanhoudt.

Nu het veulen geboren is begint de nageboortefase. In de meeste gevallen komt de nageboorte binnen een uur na de geboorte in zijn geheel af, tot die tijd is het verstandig het vlies wat al buiten de merrie hangt op te knopen om te voorkomen dat de merrie hierop gaat staan en het afscheurt. De nageboorte bestaat uit de waterblaas en de vruchtblaas. De vruchtblaas is een dun wittig vlies en zat direct om het veulen. Daaromheen zat de waterblaas welke aan de kant van het veulen glad en blauwroze van kleur is, aan de kant waarmee deze aan de baarmoeder contact maakte is de waterblaas rood en heeft een onregelmatig oppervlak. Na het afkomen is het  verstandig de nageboorte te controleren op volledigheid, dit is het makkelijkst door de nageboorte uit te leggen in de vorm van een broek met twee dichte broekspijpen (de hoornen) en één opening waar het veulen doorheen is gekomen (zie foto) . De topjes van de hoornen kunnen in sommige gevallen in de merrie blijven zitten en voor problemen zorgen. Als de nageboorte na enkele uren nog niet is afgekomen is het verstandig de dierenarts te bellen. Het is belangrijk dat de nageboorte binnen 6 uur na de geboorte er af is om problemen als baarmoederontsteking en hoefbevangenheid te voorkomen. Het is verstandig de merrie de dagen na het veulenen dagelijks te temperaturen om zo een eventuele baarmoederontsteking in een vroeg stadium te ontdekken. Indien de temperatuur hoger is dan 38.5 dient de dierenarts gewaarschuwd te worden.

Eerste levensuren van het veulen

Het pasgeboren veulen is kwetsbaar en dient de eerste uren goed in de gaten gehouden te worden. Een normaal/gezond pasgeboren veulen voldoet aan de volgende punten:

–  ademt binnen een aantal minuten rustig en regelmatig
–  richt binnen een aantal minuten het hoofd op
–  kan na ongeveer 5 minuten zelfstandig in borstbuikligging komen

– staat na 1 á 2 uur zelfstandig

– drinkt na 2 uur

– meconium (veulenpek) komt na een aantal uur af en is na 24 uur volledig afgekomen, het veulen produceert dan gele melkmest

– urineert na ongeveer 9 uur

Indien het veulen niet aan bovenstaande punten voldoet of u twijfelt is het raadzaam de dierenarts te bellen. Zeker het drinken is belangrijk voor voldoende biestopname aangezien alleen tijdens de eerste 24 uur de darmen van het veulen de antistoffen op kunnen nemen. Indien u twijfelt of het veulen voldoende biest heeft binnen gekregen kan de dierenarts als het veulen meer dan 24 uur oud is via een bloedtest de hoeveelheid antistoffen in het bloed bepalen. Indien dit te laag is dient dit aangevuld te worden via een plasma infuus. Veulens die moeite hebben met het kwijtraken van de meconium staan vaak met het staartje te zwaaien en te persen. Soms is het nodig een clysma toe te dienen. Indien het veulen begint te rollen of stopt met drinken dient direct een dierenarts gebeld te worden.

Wanneer moet u bellen?

Wanneer uw merrie aan het veulenen is of geveulend heeft en u vertrouwt het niet mag u altijd de dierenarts bellen. In de volgende situaties móet u direct actie ondernemen:
1) Als de waterblaas is gebroken maar u ziet niet de twee voorvoetjes en het neusje verschijnen, in dit geval is het mogelijk dat het veulen niet goed in de baarmoeder ligt en niet door het geboortekanaal past. In dit geval zal de dierenarts met spoed moeten komen om het veulen goed proberen te leggen en geboren te laten worden. In de tijd dat de dierenarts naar u onderweg is kunt u het beste even met de merrie stappen zodat zij niet blijft persen , dit kan schadelijk zijn voor het veulen. Onthoud dat na het breken van de waterblaas het veulen binnen 20 minuten geboren hoort te zijn, indien dit langer duurt is het belangrijk de dierenarts te bellen.

2) Als u in plaats van de witte pootjesblaas een helder rode zak met in het midden een witte ster naar buiten ziet komen heeft u waarschijnlijk te maken met een red bag delivery (zie foto). In dit geval heeft de placenta voortijdig losgelaten van de baarmoederwand en komen het veulen en de placenta samen naar buiten. Door het vroegtijdig loslaten van de placenta krijgt het veulen minder zuurstof en moet hij/zij dus zo snel mogelijk geboren worden. In deze situatie moet u direct zelf handelen om het veulen te redden, natuurlijk kan de dierenarts terwijl hij/zij naar u onderweg is u telefonisch begeleiden. Indien u vermoed dat u met een red bag delivery te maken heeft voelt u of u door de rode blaas heen het veulen kunt voelen, indien dit het geval is kunt u de blaas openbreken/knippen. Het veulen kan vervolgens geboren worden, u mag hierbij ondersteunen door het veulen tijdens een perswee van de merrie voorzichtig naar buiten te trekken. Ook bij een red bag delivery kan het veulen in een abnormale positie liggen en zal de dierenarts deze goed moeten leggen alvorens hij/zij geboren kan worden.

3) Wanneer het veulen geboren is hoort de merrie interesse in hem/haar te hebben en te beginnen het veulen droog te likken. Wanneer de merrie zich agressief naar het veulen gedraagt dient u direct die dierenarts te waarschuwen en de merrie vast te houden zodat zij het veulen geen schade toe kan brengen. Indien de merrie het veulen alleen niet bij het uier accepteert kunt u proberen de merrie een praam op te draaien. Indien de merrie dan nog niet toe laat dat het veulen drinkt is het ook verstandig de dierenarts te bellen.
4) Bij sommige (vaak jonge) merrie kan het voorkomen dat de merrie (nog) geen melk produceert. In dit geval is het verstandig de dierenarts te waarschuwen en kan medicatie opgestart worden welke de melkproductie stimuleert. Het veulen zal vervolgens biest van een andere merrie moeten krijgen via de fles of sonde.

Terug naar informatiebank